بارانداز طباطبایی ( فرحزاد ، کویر مصر ) ؛ پابرهنه شوید و سر به هوا
بازگشت به لیست

جاذبه‌های گردشگری

شتر؛کشتی کویر

تاریخ : ۲۰ بهمن ۱۳۸۷   |    منبع : کتاب کویر بزرگ مرکزی ایران و مناطق همجوار و لغت‌نامه دهخدا

شتر کشتی بیابان

نگهداری و پرورش علمی‌شتر، بیشتر بر سه اساس و پایه است؛ شترهای شیری، گوشتی و سواری(جماز) و البته امکان پرورش هر سه نوع شتر در مراتع کویر مرکزی و حواشی آن وجود دارد. ‌ شتر یک حیوان صحرایی است و خوشبختانه در کشور ما مناطق مساعد برای پرورش شتر یعنی مراتع کویری زیاد است. بنابراین خارج کردن شترها از مناطق صحرایی به بهانه یا دلیل نابودی پوشش گیاهی و رواج دادن نگهداری و پرورش شتر در کنار شهر‌ها با اجرای طرح‌های شترداری، در شرایط کشور ما به طور کامل اشتباه است؛ زیرا با چنین برنامه‌هایی نیاز به تامین علوفه برای شترهای ‌این طرح‌ها مطرح می‌شود که امکان آن در کشور، به دلیل محدودیت آب تاکنون فراهم نبوده است. روی همین اصل سالانه میلیون‌ها دلار نیز علوفه شتر از خارج وارد می‌شود؛ در حالیکه برای تامین مواد غذایی انسان‌ها در ‌این کشور هم باید سالانه مبالغ هنگفتی ارز از کشور خارج کنیم و در عین حال، مواد غذایی شتر بدون هیچ نیازی به تامین آن از خارج و حتی در داخل و از مزارع، در صحرا، همواره موجود است؛ آن هم موادی که نخست باید گفت برای دیگر حیوانات نسبت به شتر‌ها مناسب نیست و دوم ‌اینکه اگر توسط حیوان خورده نشوند، خود به خود با فرا رسیدن فصل سرد زمستان، اندام بیرون از خاک آنها خشک شده و باد آنها را می‌برد و نابود می‌کند.

مانند غذای اصلی شتر یعنی خارشتری که اگر چرای شتر در آن به طور کامل ممنوع شود و به اصطلاح آن را از چرای دام و یا استفاده از آن برای مواد سوختنی و دیگر مصارف، صد در صد قرق و محفوظ نگهدارند، با رسیدن فصل خزان، خشک شده و خود به خود از جا کنده و بر اثر وزش باد به دیگر نقاط منتقل و به تدریج محو می‌شود. شتر حیوانی است که با خوردن خار و اشنیان و. .. و بدون هیچ هزینه‌ای حتی برای نگهداری، چاق شده و کوهان آن درشت می‌شود و به علاوه صد‌ها شتر را یک نفر می‌تواند مراقبت کند و به اصطلاح در صحرا رها کرده و بچراند در چنین شرایطی‌این روش ساده، کم خرج، سالم و قابل توسعه را رها کنیم و طرح پرورش شتر در مکانهای سقف دار و محصور را برای‌این حیوان صحرایی رواج دهیم؟ ‌ شتر (یک کوهانه) برای مناطق کویری و بیابانی خلق شده و فرهنگ نگهداری و پرورش آنها از قرن‌های گذشته تا به حال، در‌این مناطق رواج داشته است. ‌ نگهداری‌این حیوان در صحرا از جنبه‌های مختلف حائز اهمیت است، از آن جمله اند :‌

۱) پرورش اقتصادی و تولید گوشت، پوست و پشم آن ۲)پروش شتر برای استحصال مواد درمانی از آن (شیر شتر):دانشمندان عرب (ابتدا دکتر الجاسم از مرکز طب سنتی شیخ زاید در امارات متحده عربی)خواص در مانی تازه‌ای را در شیر شتر یافته اند که می‌تواند بیماریهای صعب العلاج و مزمنی مانند آلزایمر ،ایدز،هپاتیت و سرطان را درمان کند. ‌ به تازگی در شیر شتر یک پادتن یافته است که در معالجهبسیاری از بیماریهای خطرناک کشنده موثر واقع می‌شود. ‌ ۳)سالم بودن گوشت آن نسبت به گوشت دیگر حیوانات پستاندار:بر اساس تحقیقات دکتر الجاسم، شتر به بیماری جنون گاوی مبتلا نمی‌شود زیرا در سرم خون و شیر شتر مقادیر قابل توجهی پادتن‌های ضد ویروس وجود دارد، که‌این جانور را از ابتلا به‌این بیماری مصون می‌کند. بیماری‌های دیگری مانند کزاز، طاعون و دیگر بیماری‌ها در شتر بسیار کمتر از دیگر حیوانات اهلی است ۴)شتر آب و غذای شور می‌خورد ولی گوشت و شیر شیرین می‌دهد‌ ‌ ۵)شتر قادر است چندین روز آب نخورد (بنابراین مناسب مناطقی است که ممکن است علوفه برای آن وجود داشته باشد ولی چندین روز به آب دسترسی نداشته باشد که در‌این مورد هم باز مناطق کویر و حاشیه آن دارای‌این ویژگی‌هاست. در فصل بهار که گیاهان سبزند، شتر به هیچ وجه نیازی به آب خوردن ندارد. ‌ ۶)شتر از جمله حیواناتی است که بیشترین جاذبه توریستی را دارد، آن هم از جنبه‌های مختلف : دیدن آن، راه رفتن و غذا خوردن و هیکل آن، سوار شدن بر آن، عاطفه شتر ماده نسبت به فرزندش، که با از دست دادن آن چندین روز عزادار است (غذا و آب نمی‌خورد ،یکسره ناله می‌کند، و در بین شتران در پی یافتن فرزند از دست رفته خود است )، دوران مست بودن شتر در زمستان(پیله زدن)، ناموس پرستی شتر (در زمستان که شتر ماده آماده جفت گیری است شتر نر یکی از آنها را برای خود انتخاب می‌کند و‌این شتر ماده نباید او را رها کند و به شتر نر دیگری خود را نزدیک کند اگر چنین کند شتر نر آنرا به قصد کشتن کتک می‌زند و ده‌ها ویژگی دیگر که نیاز به وقت و زمان بیشتری دارد ویژگیهای مذکور است که شتر را از دیگر حیوانات اهلی و حتی وحشی از نظر جاذبه توریستی متمایز می‌کند.‌ ‌

در پایان به ضرب المثل‌ها و اشعاری در مورد شتر اشاره می‌کنم ضمنا لطفاً دوستانی که مثلی در مورد شتر می‌دانند که در‌اینجا به آن اشاره نشده ما را مطلع کنند :‌ ‌

۱)چگونه یابند اعدای او قرار اکنون /زمانه چون شتری شد هیون و‌ایشان خار۲)دهقان بی ده است و شتر بان بی شتر /پالان بی خر است و کلیدان بی تزه۳)اگر گوسفند است اگر گاو و خر/گر استر بود یا ستور و شتر /چه از گوسفند و چه از اسب و شتر / چه از استران چه از گاو و خر/چند می‌گویی که مرا چند شتر گشت سقط/این سقط باشد برخیزو کنون اشتر خر۴)هم شتر یابی از‌این و هم شتر یابی از آن/اگر ترا قصد شتر باشد و تدبیر شتر۵)همه راه پیوسته پنجاه میل/ستور و شتر بود و گردون و پیل ۶)یک نکته هم از باب شتر لایق حال است /تابنده بر آن نکته حکایت به سر آرد/دی شاه در‌این فصل شتر موی بیفکند /ترسم شتر من به غلط موی برآرد۷)از شیر شتر خوشی نبینم /چون ترشی ترکمان ببینم۸)پشم بگزینی شتر نبود ترا /گر بود اشتر چه قیمت پشم را۹)شتر را چو شور و طرب در سر است /اگر آدمی‌را نباشد خر است۱۰)دهن ار لقمه بس که سازد پر/چاک افتاده بر لبش چو شتر۱۱)شتر چونکه دشت مغیلان نوشت/شتر بود و حاجی شتر بازگشت‌ ‌ امثال‌ ‌ ۱)شتر بر نردبان؛هویدا.آشکار.رسوا.‌ای نبازیده به ملک و خانمان/نزد عاقل اشتری بر نردبان‌ ‌ زیر چادر مردرسوا و عیان /سخت پیدا چون شتر بر نردبان‌ ‌ ۲)شتر را با ملاقه آب دادن یا شتر را با کفچلیز یا کمچه آب دادن ؛کار ابلهانه کردن. به کفچلیز شتر را کسی که آب دهد بود هر آئینه از ابلهی و شیدایی۳)شتر را بوس یا بوسه زدن؛کار احکقانه کردن۴)شتر گربه ؛نازیبا. نامتناسب. بیتکی چند می‌تراشیدم زین شتر گربه شعر ناهموار. برو از جان خود بردار‌این بار /که شتر گربه افتاده است‌این کار۵)شتر گسسته مهار؛ شتری که زمام آن پاره شده باشد یا گریزان و شتابان به هر سوی کنایه از شخص یا شی بی نظم و بی ربط۶)اسبها را نعل می‌کردند شتر هم پایش را بلند کرد که نعلم کن۷)به شتر گفتند چرا گردنت کج است گفت کجایم راست است‌ ‌ ۸)حاجی مرد و شتر خلاص۹)شتر ارزان است اگر قلاده در گردن نمی‌داشت. ۱۰)شتر بار می‌برد و خار می‌خورد. شتر بار می‌کشد و فریاد می‌کند۱۱)شتر خالی راه نمی‌رود یعنی ممکن است در ظرف و خنوری بزرگ چیزی اندک نهاد۱۲)شتر در خواب بیند پنبه دانه گهی لپ لپ خورد گه دانه دانه۱۳)شتر در قطار دیگران خوش نماید ؛نظیر مرغ همسایه به نظر قاز می‌آید۱۴)شتر دزدی و خم خم۱۵)شتر دیدی ندیدی؛ دیده را ندیده انگار. از آن روزی که ما را آفریدی/به غیر از معصیت چیزی ندیدی/خداوندا به حق هشت و چارت /ز ما بگذر شتر دیدی ندیدی۱۶)شتر را چه به علاقه بندی؛یا دست و پای شتر و علاقه بندی۱۷)شتر را گم کرده پی افسارش می‌گرده۱۸)شتر را لب نباشد در خور بوس /ولیکن پشت دارد بابت کوس۱۹)شتر زنبورک خانه است۲۰)شتر کره سال دگر اشتر است۲۱)شتر که چار دندان ش.د از آواز جرس نترسد۲۲)شتر که خار می‌خواهد گردن دراز می‌کند۲۳)شتر گلو باش،شتر گلو باید،نظیر حرف را باید به دهان آورد و فرو برد۲۴)شتر نفاره خانه است ؛ کفته‌های تو در او اثر نمی‌کند۲۵)شتر و ماهتاب و اعرابی؛شبگیر اعرابی شتر گم کرد و چون ماه برآمدبیافت و ماه را به خدایی نیایش کردن گرفت۲۶)شتر پیر شد و شاشیدن نیاموخت یا فلانی شتر شده و پس شاشیده۲۷)شتر کجاش خوب است که لبش بد است۲۸)گوساله به نردبان واشتر به قفس۲۹)میان عاشق و معشوقه رازی است چه داند آنکه اشتر می‌چراند۳۰)نه شیر شتر خواهم نه دیدار عرب‌ ‌ ۳۱)فلانی کینه شتری دارد۳۲)شتری است که درب خانه همه می‌خوابد۳۳)شتر سواری دلا دلا نمی‌شود ۳۴)شتری که ساربانش یادش برود بدرد گرگ بیابان می‌خورد۳۵)اگر علی ساربونه می‌دونه شتر رو کجا بخوابونه۳۶)تا اون وقت دم شتر می‌رسد به زمین؛کنایه از زمان طولانی ۳۷)اینجا شتر با بارش گم می‌شه؛جایی که خیلی شلوغ و به هم ریخته است۳۸)شتر رو با بارش دزدیدند۳۹)دور از شتر بخواب و خواب آشفته نبین۴۰)نه شیر شتر می‌خواهم نه دیدار عرب۴۱)تخم مرغ دزد شتر دزد می‌شود۴۲)اگر خیلی زرنگی سرازیری لگن رو بگیر و سربالایی شتر را۴۳) حتی یلج الجمل فی سم الخیاط. اگر برون شود‌ای شاه اشتر از سوزن شود مقابل تو چرخ در توانایی شتر از سوراخ سوزن برآمدن