زاغ بور
تاریخ : ۱۱ دی ۱۳۸۹ | منبع : سایت کویرها و بیابان های ایران
پرندهای در مناطق بیابانى ایران زیست میکند که مىتوان آن را گونهاى منحصر به فرد نامید؛ عضوى از خانواده کلاغها که رنگ نخودی-نارنجىاش سبب شده با سایر اعضاى این خانواده تفاوتى چشمگیر داشته باشد.
بالهایش با نوارى سفید آذین شده و انتهاى آنها سیاهى اعجابانگیزى دارد که در تلالو خورشید جلاى سبز-آبى از خود بازتاب میدهد. تا چند سال پیش این پرنده زیبا فقط در ایران قابل مشاهده بود، اما مدتى است که پراکنش آن تا مرزهاى غربى افغانستان نیز گسترش یافته است. با این حال همچنان میتوان آن را پرنده خاص دانست.
«زاغ بور» این روزها شهرتى جهانى یافته است و به دلیل تلاش یکى از معتبرترین کارشناسان طبیعت ایران، نام این پرنده به «زاغ ایرانی» تغییر کرده و در مجامع غربى با این نام شناخته میشود. زاغ بور جزو پرندگانى است که مشاهده آن چندان دشوار نیست، فقط باید رنج سفر را به خود هموار کرد و به سوى مناطق بیابانى رهسپار شد. این پرنده کنجکاو و جستوجوگر را معمولا میتوان در بیابانهاى یزد و سمنان روى شاخههاى قیچ مشاهده کرد.
جمشید منصورى در کتاب راهنماى صحرایى پرندگان ایران مینویسد: «این پرنده در مناطق استپی، بیابانی، بیابانهاى ماسهای با گیاهان پراکنده و دشتهاى پوشیده از گیاه قیچ به سر برده و لابه لاى بوتهها آشیانه میسازد. تنها پرنده بومی و آندمیک در ایران بوده و اخیرا پراکندگىاش وسعت بیشترى یافته است. »
او درباره مشخصات ظاهرى زاغ بور که نام زاغى کویرى و بور مرغ نیز بر آن نهاده، چنین توضیح میدهد: «این پرنده ۲۴ سانتیمتر طول دارد و شبیه هدهد اما بدون تاج سر است. منقار، بلند با اندکى خمیدگى روبه پایین و بالها پهن است. رنگ پر و بال نخودى مایل به قهوهای است. صورت کمرنگتر و از قاعده منقار تا چشمها لکه سیاه رگه مانند و نیز لکه سیاه بزرگى در بالاى سینهاش دیده میشود. بالهای سیاه دارد؛ با دو نوار بالى سفید که در پرواز مشخص میشوند. بسیار فریبکار است، به طور تصادفى بالاى بوتههاى قیچ نشسته و دمش را اندکى به صورت پره مانند نگه میدارد. بیشتر روى زمین راه میرود و به سرعت میدود تا از مقابل دیدگان پنهان شود. تاحدودى شبیه چکاوک هدهدى است. »
رفتارى اعجابانگیز
رفتار زاغ بور بهراستى غریب است. بیشتر وقت در حال دویدن است. بعضى از آنها با دیدن انسان یا خودرو فرار میکنند و در صورت احساس خطر بیشتر، ممکن است پروازى کوتاه و سریع را نیز دستمایه قرار دهند. برخى دیگر ترس چندانى از انسان ندارند. البته این گروه فاصله ایمنى را رعایت میکنند و به فعالیتهاى روزمره خود میپردازند، اما زیرچشمی مراقب تمام رفتارهاى انسانهاى پیرامون خود هستند. زاغ بور مرتب روى زمین راه میرود و با نوک قوى خود دانههایى را از روى زمین جمع میکند، بعضى را میخورد و بعضى دیگر را با خود حمل میکند، چند گام را به سرعت برمیدارد، در سایه قیچى آرام میگیرد و اطراف را وارسى میکند. سپس با کمال احتیاط از نوک خود بهره میگیرد و در زمین چالهای کوچک حفر میکند. دانه را در چاله قرار میدهد و روى آن را میپوشاند. جالب اینکه همه دانهها را یک جا دفن نمیکند، بلکه هر دانه را با فواصل نامعین در یک چاله قرار میدهد. این فعالیت از صبح تا غروب چندین بار تکرار میشود. هنگام ظهر، اندکى به استراحت میپردازد و دوباره تلاش خود را از سرمیگیرد.
این رفتار زاغ بور بهشدت شبیه رفتار سایر اعضاى خانواده کلاغهاست، اما برخلاف آنها که اشیاى براق را مخفى میکنند، این گونه همانند مورچهها به ذخیره سازى غذا میپردازد. زاغ بور جانورى قلمروطلب است. وقتى در محدودهای یک جفت از این پرندگان مشاهده شد، باید مطمئن بود که به شعاع ۵۰۰مترى نمیتوان زاغ سومی را دید.
وجه تمایز این پرنده با اعضاى دیگر خانوادهاش، برخوردارى از صدایى دلنشین است. زاغ بور صدایى دلنشین و آهنگین دارد که این ویژگى بر جذابیتش افزوده است. این پرنده زیباى بیابانهاى ایران در اردیبهشت ماه جوجهآورى میکند و نر و ماده در پرورش و بزرگ کردن جوجهها همکارى میکنند.
زاغ بور میتواند به عنوان یکى از مهمترین مظاهر طبیعت ایران زمین بیش از پیش به جهانیان معرفى شود و مشتاقان بسیارى را به سوى کویر مرکزى ایران گسیل دارد، اما کارشناسان معدودى این پرنده و ویژگىهاى آن را مورد بررسى قرار دادهاند. اکبر همدانیان یکى از این افراد است. او دلایل مطالعه زاغ بور را با ذکر خاطرهای بیان میکند: «این پرنده را همیشه در مناطق بیابانى میدیدم و از قضا به آن علاقهمند بودم. تا اینکه دکتر کیابى در سال ۶۸ پیشنهاد کرد که وضعیت اکولوژیک زاغ بور را در قالب یک پروژه مطالعاتى بررسى کنیم. پیش از آن دکتر بلوچ در مجله منابع طبیعى و یک نشریه خارجى مطالبى از زاغ بور چاپ کرده بود.» این کارشناس به جزئیات بیشترى از مطالعات انجامشده اشاره میکند: «دو ایستگاه یکى در کالمند و دیگرى در هرات انتخاب و از هر ایستگاه۵ پرنده شکار کردیم. پرندههاى شکارشده بیومترى شدند و محتویات سنگدانشان بررسى شد. با این کار توانستیم از رژیم غذایى زاغ بور مطلع شویم. این پرنده هم از حشرات و هم از بذر گیاهان تغذیه میکند.»
همدانیان معتقد است که مثلث سیاه رنگى که زیر گلوى زاغ بور دیده میشود با سن پرنده ارتباط دارد: «یکى از کارشناسان که بیشتر با فرانسوىها کار کرده و البته بیشتر مطالعاتش اطراف زاهدان انجام شده، عقیده داشت زیرگونهای از زاغ بور وجود دارد که فاقد مثلث سیاه رنگ زیر گلو است. به عبارت دیگر این کارشناس معتقد بود که دو نوع زاغ بور وجود دارد؛ یکى با مثلث سیاه زیرگلو و دیگرى بدون آن. درواقع این طور نیست، در پرنده نابالغ مثلث تیره رنگ دیده نمیشود.»
او درباره جوجهآورى زاغ بور میگوید: «این پرنده ماه اردیبهشت ۴ تا ۶ تخم میگذارد و لانه اش را پیش از آن روى گیاه قیچ میسازد. لانه حدود ۸۰ سانتیمتر از زمین فاصله دارد و طورى ساخته میشود که دشمنان طبیعى نظیر مار بهراحتى نتوانند جوجهها را شکار کنند. »
اخبار، مقالات و نوشته های مرتبط
تخت عروس
نیزار
روستای گرمه
روستای بیاضه
